در این گفتار به بررسی دیدگاه های ملک الشعراء بهار (متوفای 1330 ش) و جمیل صدقی الزهاوی (متوفای 1932 م) در باب استعمارستیزی در اشعار آنها پرداخته می شود. با توجه به این که دو شاعر در یک زمان زندگی می کرده اند، اشتراک های زیادی میان افکار آنها دیده می شود.روابط متقابل میان ملل عالم به خصوص ملل هم جوار، از دیرباز مرسوم و متداول بوده است. در این میان رابطه فرهنگی و ادبی ملت ایران و عراق در طول تاریخ، بیش از هر ملت دیگری بوده است. در واقع ادبیات هر ملتی منعکس کننده اوضاع سیاسی- اجتماعی آن ملت است و تشابه افکار و مضامین ادبی علاوه بر تاثیر و تاثر شاعران و نویسندگان از یکدیگر، می تواند نشان دهنده نیازها و معضلات یکسان جوامع بشری باشد.این مقاله به روش کتابخانه ای نوشته شده که در ابتدا از مطالب مورد نیاز فیش برداری و طبقه بندی گشته و سپس به نگارش مطالب به صورت توصیفی – تحلیلی پرداخته شده است.در این مقاله، پس از بحث مختصری پیرامون ادبیات و اوضاع سیاسی – اجتماعی در ایران و عراق و زندگی دو شاعر، به بررسی استعمارستیزی و مخالفت با دخالت بیگانگان در نگاه آن دو پرداخته و اشعاری مناسب به عنوان شاهد آورده می شود. یکی از مهمترین فواید این پژوهش ها علاوه بر نشان دادن پیوند نزدیک ادبیات با اوضاع و احوال سیاسی و اجتماعی، درک بهتر تعامل ادبی و فرهنگی ادبیات فارسی با کشورهای عربی است .

لاهوتی و زهاوی، دو تن از شاعران برجسته تاریخ معاصر ایران وعراق، تقریبا در یک دوره زمانی زیسته اند و شرایط حاکم بر سرزمین دو شاعر، بسیار شبیه به هم است. اوضاع سیاسی و اجتماعی مشابهی که بر ایران و عراق در این برهه از تاریخ حکم فرما بود، سبب شده که مضامین سروده های لاهوتی و زهاوی، با وجود عدم ارتباط مستقیم میان دو شاعر، شبیه به هم باشد. هدف این پژوهش، بررسی اشعار لاهوتی و زهاوی در زمینه نقد واعتراض و بیان وجوه تفاوت و تشابه سروده های آن دو در این مجال و در ورای آن، ایجاد پلی میان ادبیات معاصر ایران و عراق است. این جستار، توصیفی - تحلیلی، بر مبنای مکتب آمریکایی ادبیات تطبیقی و بر اساس مشابهت های اوضاع سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایران و عراق در دوره مذکور، ضمن بیان این بسترهای مشابه، اشتراکات فکری دو شاعر را در زمینه هایی چون: انتقاد از دستگاه حاکم، اعتراض به حضور استعمارگران، نقد جهل، غفلت، ترس، زبونی ملت و... بررسی می کند و نشان می دهد که زیرساخت های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی یکسان، منجر به مشابهت مضمونی سروده های لاهوتی و زهاوی در بیان نقد و اعتراض شده است.

لطفا برای مشاهده چکیده فارسی و عربی به متن کامل (pdf) مراجعه فرمایید.

در تارک ادب فارسی، شاعران و نویسندگان ایرانی و غیر ایرانی، با استناد به فرمایش پیامبر اکرم(ص) که فرمودند: «هر کاری با نام خدا آغاز نشود ابتر است»، از دیرباز سروده ها و نوشته های خود را با نام پروردگار جهان آغاز کرده اند و بزرگی و بخشندگی وی را ستوده، سر نیاز بر آستان او نهاده اند. در ادب عربی نیز شاعران قدیم و جدید به صورت جسته و گریخته در اشعار خود به دعا و نیایش با پروردگار هستی پرداخته اند. نظامی گنجوی یکی از بزرگ ترین شاعران ادب فارسی در آغاز مثنوی های خود، ابیات زیادی را به حمد و مناجات با خدا اختصاص داده است. جمیل صدقی الزهاوی شاعر عراقی نیز در لابه لای دیوان خود به صورت پراکنده به ذکر و یاد خدا پرداخته، اما در بخش پایانی دیوان قصیده ای را تنها به نیایش و مناجات با خدا اختصاص داده است. هدف این پژوهش آن است تا با روش توصیفی-تحلیلی، با توجه به ارزش معنوی دعا و نیایش ها در ادبیات از نظر محتوا و کیفیت، به بررسی تطبیقی دعا و نیایش و محتوا و مضمون آن ها در اشعار نظامی گنجوی و جمیل صدقی الزهاوی بپردازد.

چکیده فارسی:بینامتنی شیوه ای از نقد متون است که ارتباط میان آثار ادبی را روشن می سازد، بر اساس این نظریه، متن، نظامی بسته و مستقل نیست و هر متنی خواسته یا ناخواسته با متون دیگر، نوشته و خوانده می شود، بنابراین متن های ادبی بسته به خلاقیت ذهن نویسنده در عین تاثیرپذیری از متون پیشین با دگرگونی در آن ها و هنجارشکنی و رویکردهای هنری تازه، آفریده می شوند.این پژوهش در پی آن است تا بر اساس نظریه بینامتنی، خوانش جدیدی را از قصیده «ثوره فی الجحیم» جمیل صدقی زهاوی، شاعر معاصر عراقی، مطرح کند، بنابراین پس از تبیین بینامتنی و اهمیت آن در نقد ادبی و فهم متون، بر اساس شیوه تحلیل محتوا به بررسی روابط بینامتنی قصیده می پردازد. بررسی های صورت گرفته در این پژوهش، نشان می دهد که واژگان و مضامین دینی و قرآنی، اولین بنای ساختار فکری زهاوی در سرودن این قصیده بوده است و شاعر با استفاده آگاهانه از این واژگان و مضامین و درهم تنیدگی ماهرانه متن غایب و حاضر تاثیر فراوانی بر مخاطب داشته است. زهاوی در این قصیده با برقراری تعامل و تفاعل بین واژگان دینی و قرآنی و یاری گرفتن از نفی کلی یا حوار، معنای متن غایب را در قصیده خود می آورد.   چکیده عربی:تعد ظاهرة تفاعل النصوص (التناص) مصطلحا نقدیا أدخله جولیا کریستیفا بوصفه نظریة نقدیة مستقلة فی المباحث النقدیة الجدیدة. أصحاب هذه النظریة یذهبون إلی أنه لیس هناک نص مستقل معنی بل کل نص یتفاعل النصوص الأخری و هو نسیج جدید من النصوص السابقة، و أساسا علی هده النظریة یعتیر النص الجدید کأفق ممتد لایعرف الحدود الزمنیة و الحضاریة. جمیل صدقی الزهاوی هو من رواد النهضة الأدبیة الحدیثة فی العراق، جعل الشعر أداة لنشر آرائه و أفکاره الاجتماعیة و نزعاته المتجددة وکان یدعو به إلی القیام فی وجه الاستبداد. قصیدته «ثورة فی الجحیم» هی رحلة خیالیة إلی عالم ما بعد الموت، أنشدها معبرا عن فلسفته وآرائه فی المجتمع و القیم السائدة بین أبناء عصره علی لسان أهل الجحیم. استفاد الشاعر فیها من التناص الدینی و أظهر بها اضطلاعه للنص الغائب و استطاع بقصیدته هذه التأثیر علی المخاطب.هذه المقالة بعد دراسة موجزة فی التناص و أهمیته فی النقد الأدبی، تسعی إلی قرأة جدیدة لقصیدة «ثورة فی الجحیم» لجمیل صدقی الزهاوی، مبینة مدی تأثر النص الحاضر بالنص الغائب. و أخیرا وصلت الدراسة إلی أن للکلمات الدینیة و مضامینها دورا بارزا فی إنشادها و أن الشاعر استطاع بالتفاعل بین النصین، الغائب و الحاضر، أن یوثر علی مخاطبه تأثیرا عمیقا.

چکیده عربی:یعد جمیل صدقی الزهاوی من أبرز الشعراء المعاصرین الذین أنجبتهم أرض العراق الخصبة. له قصیدة دوت شهرتها فی الأوساط الأدبیة و تحظی باهتمام الناقدین، ألا وهی قصیدة «ثورة فی الجحیم». وظف الشاعر فی قصیدته هذه کمیة ضخمة من الآیات القرآنیة لا یستهان بها إلا أن اقتباسه من القرآن الکریم یدخل فی جوانب متعددة و مجالات مختلفة، و یشمل هذا التناص الموجود بین القرآن و شعر الزهاوی القطاعین الإیجابی والسلبی کلیهما. ففی هذا البحث نسلط الأضواء علی الخصائص التی یتمیز بها التناص القرآنی و قصیدة الزهاوی مستمدین فیها من آراء الباحثین الکبار فی هذا المجال کما نقوم بتحدید معالم التناص الإیجابی والسلبی و دراسة کیفیة التناص بین القرآن و قصیدة «ثورة فی الجحیم» فی ضوء هذه المعالم و نکشف اللثام عن الجوانب الإیجابیة والسلبیة لهذا التناص. من الجدیر ذکره أن الأسلوب المتبع فی دراستنا للموضوع یکون الأسلوب التحلیلی والوصفی، حیث یتناسب هذا الأسلوب مع موضوعات تعنی بقضیة التناص القرآنی فی الشعر.   چکیده فارسی:در این مقاله، ضمن بیان مفهوم بینامتنی و انواع آن، پرسش هایی در مورد چگونگی کاربرد بینامتنی قرآنی در شعر زهاوی مطرح شده است. خلاصه ای از قصیده (انقلابی در دوزخ) از سروده های این شاعر می آید و هدف اصلی آن بیان می شود. در ادامه به انواع مختلف بینامتنی که در اشعار زهاوی بسامد بیشتری دارد، اشاره می شود که از جمله آن می توان از مواردی چون: بینامتنی فواصل آیات، و اسلوب و ترکیب ها و مفردات قرآنی (از قبیل موازی و نفی کلی و جزئی) یاد نمود. در این زمینه، نکته قابل توجه، استفاده شاعر به دو گونه مثبت و منفی در بینامتنی اسلوبی و ترکیبی است، این در حالی است که در بینامتنی فواصل آیات، استفاده منفی شاعر دیده نشده است. در زمینه بهره گیری شاعر از مفردات قرآنی نیز، استفاده مثبت بیشتر از استفاده منفی نمود دارد. شیوه بررسی در این مقاله، به شکل تحلیل و توصیفی است.

این مقاله به بررسی نخستین پژواک اندیشه ها و نظرات مربوط به دفاع از برابری زن و مرد در جهان عرب، پس از نهضت می پردازد. پیشرفت های علمی در جهان غرب در قرن نوزدهم و رسیدن امواج دانش جدید به جهان عرب و همچنین شرایط اجتماعی و عقب ماندگی های موجود در کشورهای عربی به تسریع انتشار و افزایش مطالبات اجتماعی زنان در میان این کشورها کمک شایانی کرد. تاثیر این امواج ابتدا در میان اندیشمندان عرب و سپس در میان روشنفکران و به ویژه شاعران از قدرت شگرفی برخوردار گردید. همچنانکه چنین نظراتی در ادبیات انعکاس می یافت، دیدگاه های مخالف آن نیز که متکی بر سنت، به رسوخ این اندیشه در جهان اسلام اعتراض داشتند، به واکنش می پرداختند.جمیل صدقی زهاوی از جمله شاعرانی است که در صحنه اجتماعی عراق به طرح دیدگاه های نوین درباره زنان مسلمان در اشعارش پرداخته است. این مقاله می کوشد افزون بر طرح اندیشه های روشنفکران عرب، چالش های موجود بر سر راه این اندیشه را نیز بیان کند.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.